خواص و فواید سنگ لاجورد (Lapis lazuli) + سنگ ماه تولد + راه های تشخیص لاجورد اصل 11

سنگ لاجورد (Lapis Lazuli) گوهری گران ‌بهاست که به دلیل رنگ آبی خیره‌ کننده آن به همراه رگه های طلایی رنگ زیبای خود و خواصی که دارد از هزاران سال پیش تاکنون طرفداران زیادی در جهان داشته است. از گذشته های دور از پودر لاژورد برای تهیه رنگ آبی و از خواص لاژورد در درمان و پزشکی استفاده های متعددی می شده است.

سنگ لاجورد یا Lapis Lazuli

سنگ لاجورد (Lapis Lazuli) نام سنگی است که در فالت ایران استخراج میشود. خاستگاه اصلی سنگ لاجورد، معادن سرسنگ در سرزمین بدخشان در شمالی ترین بخش افغانستان است. این سنگ به رنگ آبی تیره همراه با لکه های طلایی پیریت است و از سنگ های نیمه قیمتی و شناخته شده در عهد ایران باستان و یکی از کالاهای تجاری ایرانیان بوده.

دانشمندان ایرانی از جمله ابوریحان بیرونی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، جوهری نیشابوری و… در مورد خصوصیات این سنگ و خواص درمانی آن مطالب بسیاری آورده اند. هنرمندان ایرانی در سده های میانی و اروپایی دورۀ رنسانس از این سنگ به عنوان رنگدانۀ لاجوردی (آبی نیلی) در نقاشی های خود استفاده میکردند. امروزه از آن برای ساخت جواهرات نیمه قیمتی، وسایل تزیینی، نقاشی، آثار هنری، صنعت و انرژی درمانی استفاده میشود.

چرا این سنگ آبی را لاژورد یا Lapis lazuli نامیده اند؟

لاجورد یکی از قدیمی ترین و کهن ترین گوهر سنگ های مورد استفاده توسط بشر است. استخراج این سنگ بیش از ۲۵۰۰ سال در ایران باستان و در محل افغانستان امروزی رواج داشته به همین دلیل ریشه نام گذاری سنگ لاجورد (Lapis lazuli) که با نام های لازورد (lazaward) در عربی یا لاژورد (Lajward) در پارسی هم یاد شده از واژه فارسى باستان یا فرس قدیم به نام «لاژورد» گرفته شده که سپس در عربى به لاجورد تغییر کرده و از عربى وارد زبان‌ لاتین شده است و به «لازور» تغییر پیدا کرده است.

در زبان لاتین کلمه Lapis به معنی سنگ بوده و کلمه Azure برای رنگ آبی ژرف و تیره به کار میرود که ترکیب آن با «لازور» نام لاپیس لازولی یا سنگ آبی را برای سنگ آبی لاجورد به وجود آورده است.

برای مشاهده و خرید محصولات ساخته شده با سنگ لاجورد اینجا کلیک کنید.

تاریخچه سنگ لاژورد

لاجورد سنگی نیمه قیمتی در دوران ایران باستان است. با شکست مادها از تیکالت پلیسر سوم، پادشاه آشور در قرن هفتم قبل از میلاد، غنایمی از جمله الجورد (ده تن) دریافت شد و کتیبه های آشوری به آن اشاره کرده اند. در دورە هخامنشیان، لاجورد را (کپوتکه) می نامیدند. در کتیبە بنیاد کاخ داریوش کبیر در شوش، هر یک از مصالح لازم برای ساختمان کاخ و منشا آن ها ذکر شده است.

به گفته شاهنشاه داریوش کبیر در متون تاریخی به جای مانده از دوران هخامنشیان، لاجورد به کار رفته در ساخت این کاخ، از سغدیه، سرزمینی در آسیای مرکزی و شامل بدخشان، تأمین شده است. پس از دورە هخامنشی، از آن برای تهیە زیور آلات و لعاب استفاده می کردند. اولین کار دست با لاجورد، در پاکستان و در هزارۀ چهارم به دست آمد، در هزارە سوم نیز کارهای دستی متعددی از لاجورد در سرزمین های مصر و بین النهرین کشف شد.

به دلیل وجود دشت کویر و دشت لوت در شرق فلات ایران، کشاورزی در این مناطق امکان پذیر نبود، اما به دلیل وجود انواع معادن در این بخش از فلات ایران، جمعیت زیادی در آن جا ساکن شدند. با حفاری در این مناطق حجم زیادی از سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی از جمله سنگ لاجورد به صورت خام و تراش یافته به دست آمدند که نشان از رونق تجارت این کالا در این مناطق داشت.

وجود انبوه سنگ لاجورد و تراشه های آن در شهر سوخته، دلیل اهمیت تجاری این سنگ در حکومت های شرق ایران، در منطقە گستردهای از کوه بدخشان در شرق تا سرزمین مصر در غرب است، احتمالا سنگ خام از کوه های سرسنگ بدخشان استخراج می شد و به صورت مادۀ خام به شهر سوخته منتقل میشد و پس از پاکسازی در کارگاه ها، از راه کرمان و فارس، به شوش و سپس به شهرهای جنوبی میانرودان و دورتر و از طریق دریا به سومر و مصر صادر می شد.

لاژورد از اوایل سده هفتم قبل از میلاد در منطقه بدخشان افغانستان استخراج شده و سپس در سایر کشور ها مثل روسیه ، پاکستان و مناطقی در افریقا نیز یافت شده است. بدخشان با بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر فاصله از مصر، منبع لاجورد براى تمدن‌هاى قدیم مصر، بابل، یونان و روم بوده است. این سنگ آبی رنگ مورد علاقه مصریان باستان و فراعنه مصر قرار داشته و کشف این سنگ در اهرام، نشان از تاریخ تجارت این سنگ گران‌بها دارد.

زیورآلات ساخته شده با مهره های لاجورد مربوط به 7500 سال قبل از میلاد مسیح در تمدن کهن دره سند (رود سند در پاکستان کنونی) یافت شده است.

لاجورد در مصر به عنوان سنگی مقدس و والا مرتبه شناخته می شد (شاید به دلیل شباهت آن به آسمانی پر ستاره به دلیل وجود ذرات پیریت در لاجورد) و کاهنان مذهبی، عبادتگاه ها و فراعنه برای ایجاده جلوه ای مافوق بشری و بالاتر از انسان در خود برابر مردم عادی از آن استفاده می کردند. همچنین ماسک مومیایی معروف فرعون باستانی مصر ، توتنخامن با لاجورد تزئین شده است.

در یافته های هزاره چهارم پیش از میلاد مردم سرزمین سیلک (تمدن باستانی ایران با بیش از 8 هزار سال قدمت واقع در کاشان امروزی) از سنگ لاجورد در ساختن آئینه و سنجاق و جواهرات استفاده شده است که بخشی از آن به مصر باستان صادر می شده است.

مورخان بر این باورند که ارتباط بین انسان و لاجورد به بیش از 6500 سال پیش بر می گردد. این گوهر در تمدن های باستان بین النهرین ، مصر ، چین ، یونان و روم محبوب و ارزشمند بوده است.

برای خرید گردنبند سنگ لاجورد مدل منشور اینجا کلیک کنید.

سنگ لاجورد چطور تشکیل می شود؟

لاپیس لازولی ترکیبی از چندین مادە معدنی از جمله، پیریت [FeS2]به رنگ طلایی، کلسیت [CaCO3] به رنگ سفید یا خاکستری و لازوریت حاوی کلر به رنگ آبی است. معادن لاپیس لازولی در سرزمین های بسیار مرتفع با شرایط بد آب و هوایی قرار دارند. براساس نظریۀ ژئوشیمیدان ها، لازوریت در زیر پوستە زمین و در مناطق نزدیک به ماگما تحت حرارت و فشار بسیار بالاتر از سطح زمین تشکیل می شود. ساختار شیمیایی اصلی سنگ لاجورد ریشه در منابع آتشفشانی دارد، همانند دیگر گروه های معدنی سودالیتی، عناصر شاخصی همچون کلسیم و گوگرد در لازوریت مشاهده میشوند.

ضمن این که سنگ لاجورد شامل پیریت و کلسیت با منشا آتشفشانی نیز هست. بنابر نظر یورگنسن و سوخارف (1984) ، رسوب های سنگ لاجورد از برهمکنش بین سیال های شامل گرانیت و مرمر همراه با مقادیر بالایی از پیریت در شرایط هیدروترمال به وجود می آیند.

در سراسر جهان، یازده منطقه به عنوان معادن سنگ لاجورد ذکر شده که مهمترین آنها در افغانستان (بدخشان)، سیبری (ایرکوتسک، نزدیک دریاچۀ بایکال)، پاکستان (تپه های چاگای)، تاجیکستان (کوه های پامیر)، شیلی و شمال امریکا قرار دارند و معادن کوچکی از این سنگ در ایتالیا، میانمار و کانادا نیز مشاهده شده اند. اما در میان آن ها معادن سنگ لاجورد در سرسنگ منطقە بدخشان افغانستان بزرگترین منبع در طول تاریخ بوده است.

کانی شناسی و سنگ شناسی لاپیس لازولی

لاجورد در تعریف آن سنگی از ترکیب 25 – 40 درصد لازوریت ، کلسیت و پیریت است. این سنگ یک سیلیکات فلدسپاتی بوده که به دسته سودالیت ها متعلق است. این سنگ در طی مراحل زمین شناسی به صورت مرمر کریستالی است و به خاطر ترکیب آن ، بیش از اینکه یک کانی باشد ، یک سنگ محسوب می شود .

لاپیس لازولی اساسا از لازوریت تشکیل می شود در حالیکه ترکیبات مابقی آن از سودالیت ، کلسیت ، پیریت و دیگر مواد معدنی مکمل می باشد.

لاجورد هم مانند فیروزه سنگی حساس است، سختی آن بین 5 تا 5.5 در مقیاس موس بوده و به حرارت، فشار، محلولهای گرم، اسیدها و محلول های قلیایی بسیار حساس است.

لاجورد سنگی متافورمیک با سیستم کریستالی کیوبیک و دودکاهدرون در ابعاد بزرگ تا کوچک به شکل رگه، اغلب در بستری چند سانتی متری، در میان سنگ‌های مرمر یا رگه‌های نامنظم در سنگ‌های آهکی یافت می‌شود. ناخالصی پیریت، که به صورت رگه یا نقاط طلایی یا برنزی در این سنگ دیده می‌شود، باعث جلوه بیشتر و قیمت آن می‌شود. نقاط سفید روی این لاجورد اغلب کلسید بوده که با زیاد شدن آن‌ها روی این سنگ ارزش آن را پایین می آورد.

میزان ناخالصی پیریت موجود در وزن مخصوص لاپیس لازولی تاثیر گذار است و هرچه درصد پیریت بیشتر باشد وزن آن بین 2.7 تا 2.9 متغیر است.

گوهر شناسی لاجورد (Lapis lazuli)

• فرمول شیمیایی: سیلیکات آلومینیوم کلسیم سدیوم (Na,Ca)8(AlSiO4)6(S,SO4,Cl)
• ساختار کریستالی : مکعب و متراکم
• رنگ : سبزآبی – آبی – بنفش
• سختی : 5 – 5.5
• ضریب شکست : تقریبا 1.5
• تراکم ( دانسیته ) : 2.7 – 2.9
• کلیواژ یا برگوارگی : نا مشخص (تمایل سنگ برای شکستگی در امتداد یک جهت ترجیحی در سطوح موازی )
• شفافیت : مات
• ضریب شکست : 1.5
• درخشش : کدر
• حالت فلورسانس : قوی
• رنگ خاکه : آبی روشن

سنگ های مشابه و بدل لاژورد (لاپیس لازولی)

لیست سنگ هایی که ممکن است با لاجورد اشتباه گرفته شوند یا سنگ هایی که به جای لاپیس لازولی فروخته می شود یا با کمی تغییر به لاجورد نزدیک می شود تقریبا زیاد است. با اینکه لاژورد در رده سنگ های نیمه قیمتی قرار دارد ولی نمونه های طبیعی و مصنوعی متنوعی برای آن ارائه می شود، زیرا این سنگ به دلیل مجاورتش با تعداد زیادی عناصر دیگر مثل کلسیت ، پیریت ، سودالیت و هاینیت ، با سنگ های زیادی در ارتباط است.

برای خرید گردنبند سنگ اصلی لاجورد اینجا کلیک کنید.

سنگ‌های مشابه و بدل‌های طبیعی لاجورد

در میان سنگ‌های طبیعی لازولیت، سودالیت، آزوریت، جاسپر آبی ، دومورتیریت و برخی انواع فیروزه نمونه هایی هستند که ممکن است با لاجورد(Lapis lazuli) اشتباه گرفته شده و یا به جای آن فروخته شود. این سنگ به راحتی با سنگ های آبی مات دیگر مثل آزوریت و سودالیت اشتباه می شود ولی آزوریت هم درجه سختی کمتری دارد و هم رنگ تیره تری دارد .همچنین سودالیت نیز در قیاس با لاجورد دارای رنگ کمرنگ تر ودانه های آن به مرغوبیت لاجورد نیستند. یشم کوهی، هولیت و برخی انواع عقیق و جاسپر هم بعد از رنگ شدن تبدیل به شبه لاجورد می شود.

یکی از سنگ های رایج که به جای لاجورد فروخته می شود سودالیت های بی کیفیت و رنگ شده است.

یکی از راه های تشخیص سایر سنگ های رنگ شده از لاجورد استفاده از پنبه آغشته به استون (لاک پاک کن) است که اگر مقداری به پشت سنگ بکشید رنگ آن را پاک خواهد کرد، البته این روش بستگی به نوع (روش) رنگ شدگی آن سنگ دارد. در مواردی هم ممکن است سنگ لاجورد با کیفیت پایین تر باشد که با رنگ شدگی سعی شده کیفیت آن ارتقا داده شود. (در ادامه انواع روش بهسازی و ارتقا رنگ و کیفیت لاجورد را توضیح دادیم.)

تفاوت آزوریت با لاجورد (لاپیس لازولی)

کربنات مس خالص به راحتی با رطوبت هوا واکنش میدهد و در طبیعت اغلب به صورت کربنات هیدروکسید مس [Cu₂CO₃(OH)₂] با نام ماالکیت و یا کربنات مس بازی [Cu3(CO3)2(OH)2] با نام آزوریت دیده میشود. سنگ ارمنی همان آزوریت (Azurite) یا کربنات مس با فرمول شیمیایی[Cu3(CO3)2(OH)2]  است و به همان رنگ لاجوردی در طبیعت دیده میشود.

اما این کانی به دلیل داشتن عنصر مس (مسبب وجود رنگ آبی در این کانی) و عامل کربناتی، میتواند در مجاورت هوا، رطوبت، حرارت و عوامل اکساینده دچار هوازدگی گشته و به اکسید مس II(سیاه رنگ) تبدیل شود. بنابراین به دلیل مقاومت کم و ناپایدار بودن در برابر شرایط جوی، نمیتوان از این سنگ برای مصارف تزیینی استفاده کرد. سنگ لاجورد فاقد عنصر مس است، در برابر شرایط جوی از جمله گرما و اکسیژن مقاوم بوده و رنگ خود را از دست نمی دهد.

بیشترین مادە معدنی موجود در سنگ لاجورد، لازوریت با فرمول (Na,Ca) 8[(S,Cl,SO 4,OH) 2|(Al 6Si 6O 24)] است و رنگ آبی آن به دلیل وجود آنیون تری سولفوردرون بلور است. کُلُر نیز میتواند سبب ایجاد رنگ آبی شود. گاهی در کاشی کاری و نقاشی از آزوریت به جای لازوریت استفاده میشود و همین امر سبب سیاه شدن آن ها با گذشت زمان میشود. با استفاده از روش طیف سنجی میکرورامان نیز میتوان اختالف میان رنگدانه های حاصل از لازوریت (سنگ لاجورد) و آزوریت (سنگ ارمنی) را تشخیص داد.

بر این اساس می توان به این نتیجه رسید که منبع اصلی سنگ لاجورد در بدخشان افغانستان است و منابع ذکر شده در کتب تاریخی از جمله دزمار، کرمان ، کرجی و مازندران به احتمال زیاد سنگ معدن مس باشد. در برخی از این منابع، به درستی از بدخشان به عنوان مرکز اصلی سنگ لاجورد یاد شده است.

بنابر خصوصیات ذکر شده در مورد سنگ ارمنی (آزوریت) به دلیل ناپایدار بودن کربنات مس در برابر حرارت، اکسید مس سیاه رنگ و دوده تولید میشود و بنا بر این سنگ ارمنی در آتش به رنگ سیاه در می آید و در “قراضۀ طبیعیات” این صفت به اشتباه به لاجورد نسبت داده شده است. اما لاجورد چنین خصوصیتی ندارد و اگر در آتش ریخته شود به دلیل تبدیل گوگرد به گاز SO2 ،شعلۀ آبی با بوی تند مشاهده می شود.

وجود عنصر گوگرد در لاجورد، سبب ایجاد بوی خاصی میشود که در جواهرنامە نظامی به آن اشاره شده است “به هنگام تراش و ایجاد حرارت، بوی لوش از آن برمیخیزد” و به همین دلیل، در مجاورت اسید رقیق نیز بوی تخم مرغ گندیده از آن متصاعد میشود و مسلما چنین بویی از سنگ آزوریت به مشام نمیرسد چون در ساختار آن گوگرد وجود ندارد.

سنگ ها و بدل های مصنوعی لاجورد

در میان نمونه های مصنوعی یا سنتتیک 2 نوع معروف هستند، لاجورد گیلسون (Gilson Lapis) که از ترکیب اولترامارین، زینک فسفات آبدار، سیلیس و سایر ناخالصی ها به شکل پیریت در سال 1954 توسط پییر گیلسون (P.Gilson) ساخته و به نام خودش نام گذاری شد و لاجورد سوئیس (Swiss lapis) که جاسپر رنگ شده با فروسیانید (Ferrocyanide) است و لاجورد آلمانی (German lapis) که با پودر سنگ یشم فرآوری شده ساخته می شود.

همچنین نمونه های بسیار دیگری از لاجورد وجود دارد که از ترکیب پودر و ذرات سنگ لاجورد با سایر مواد با عنوان ناخالصی با رزین و یا پلاستیک ساخته می شود.

روش های تشخیص لاجورد اصلی از تقلبی

یکی از روش های تشخیص نمونه های سنگ اصلی از پلاستیک و شیشه واکنش به تغییر دما است، به طور کلی سنگ های طبیعی نسبت به تغییر دما مقاوم هستند و به نوعی گرما و سرما را در خود حفظ می کنند. اگر سنگ طبیعی را در دست بگیرید احساس خنکی میکنید و گرم شدن آن مدتی طول میکشد ولی زمانی که حرارت را به خود جذب می کند و گرم می شود گرما را حفظ می کند، مثال در دسترس این مورد را در دیگ های دیزی سنگی هم می توانید ببینید که تا مدتی بعد از برداشته شدن از روی شعله همچنان در حال جوشش است و حرارت را در خود حفظ می کند. این روش را برای تشخیص تمام سنگ های طبیعی از نمونه های پلاستیکی و شیشه می توانید استفاده کنید.

تشخیص رزین و پلاستیک از سنگ طبیعی لاپیس لازولی

همچنین نمونه های پلاستیک و رزین و سایر موارد شیمیایی را می توان با شعله و آتش هم تست کرد که سنگ طبیعی آتش نمی گیرد و با قرار گرفتن در برابر حرارت و شعله تغییر شکل نمی دهد، البته این روش توصیه نمی شود چون با تفییر دمای ناگهانی سنگ هم ممکن است دچار شوک حرارتی شده و آسیب ببینید و ترک بخورد یا بشکند و یا در رنگ و جلا دچار تغییر شود. ضمن اینکه در تست با این روش در صورت مصنوعی بودن نگین یا زیورآلات شما آسیب دیده و از بین میرود و دیگر از جلوه ظاهری زیبای آن هم نمی توانید استفاده کنید.

لاجورد طبیعی دارای رگه و ناخالصی های طبیعی (پیریت به رنگ طلایی و مسی و یا کلسیت به رنگ سفید) است بنابراین به سنگ لاجورد با رنگ یکدست، آبی پر رنگ مصنوعی و بدون وجود ناخالصی و رگه های طبیعی مشکوک شوید.

رنگ خاکه لاجورد آبی روشن است اگر لاجورد راف را بر روی چینی بدون لعاب بکشید اثر آبی آن بجا می ماند.

برای خرید گردنبند لاجورد تراش قلب اینجا کلیک کنید.

 روش‌های علمی تشخیص لاژورد اصلی و خاستگاه آن

با استفاده از روشه ای نوین علمی تجزیه و مخصوصا انواع روش های طیف سنجی در کنار علومی از جمله ژئوشیمی، کانی شناسی و باستان شناسی میتوان به آنچه سنگ لاجورد در گذر زمان طی کرده است پی برد.

خاستگاه و منشا آن، عمر و سن این سنگ، ارزشی که برای بشر در طول زمان داشته است، مثلا استفاده از آن در زیورآالت، آثار هنری، مجسمه سازی، ابزار، اعتقادات، آئین و رسوم، تجارت، کاربردهای پزشکی و درمانی، انواع سبک ها و روش های استفاده از آن در آثار هنری در سراسر جهان را می توان نام برد.

چند روش شیمی تجزیه را میتوان برای تشخیص خاستگاه و طبیعی یا مصنوعی بودن سنگ لاجورد مورد استفاده قرار داد. برای تشخیص طبیعی یا مصنوعی بودن این سنگ میتوان از روش  IR(طیف سنجی مادون قرمز) استفاده کرد. اگر لاجورد طبیعی باشد در ناحیە 2340 cm -1 پیک جذبی نشان میدهد ولی لاجورد مصنوعی فاقد چنین پیک جذبی است.

برای تعیین خاستگاه انواع نمونه های لاجورد با استفاده از علم شیمی تجزیه، می توان مثالی آورد: براساس تحقیقاتی که توسط الکساندروف، ری، اشمیت و بونکر انجام شد، با استفاده از روشهای ترکیبی EDS (طیف سنجی پراش انرژی) و XRD (طیف سنجی پراش پرتو ایکس) و نیز مشاهدات FEG-SEM (میکروسکوپ الکترونی روبشی- برد تفنگ پرتاب الکترون) توانستند فازهای معدنی موجود در سنگ لاجورد در نمونه های افغانستان، سیبری و شیلی و خاستگاه آن ها را تعیین کنند. داده های مرتبط با این آزمایش ها نشان می دهند که نمونه های افغانستانی دارای محتویات پتاسیم بیشتری نسبت به باقی نمونه ها هستند. نمونه های مربوط به شیلی فاقد کلر هستند. سنگ های لاجورد متعلق به افغانستان و سیبری به لحاظ یکنواختی رنگ و درجۀ خلوص به هم نزدیک بوده و سنگ لاجورد متعلق به شیلی دارای متن آبی کمرنگ با درجە خلوص پایین است.

بنابراین با چنین روش هایی می توان مشخصات مربوط به سنگ لاجورد موجود در تمامی معادن لاجورد در جهان را به عنوان داده های استاندارد، ثبت کرد و سپس با مقایسۀ نتایج حاصل از آزمایش نمونه های لاجورد مجهول با این داده ها، به خاستگاه آنها پی برد.

روش‌های بهسازی و افزایش کیفیت لاژورد

در بحث بهسازی لاجورد تقریبا مشابه فیروزه انجام می شود. روش های مثل رنگ کردن (استفاده از رنگ های مخصوص سنگ با روش های مخصوص)، استفاده از موم و روغن (روش های سنتی)، تثبیت با استفاده از اپوکسی و رزین و گاهی ترکیبی از دو یا چند روش استفاده می شود.

روش تثبیت با اپوکسی یکی از روش های رایج و متداول در مورد بهسازی سنگ های نرم تر یا پر خلل و فرج مثل لاجورد و فیروزه است که در این روش علاوه بر بهبود رنگ و کیفیت جلای سنگ موجب افزایش مقاومت و طول عمر آن می شود و مانند یک لایه محافظ برای سنگ و نگین عمل می کند.

قیمت لاجورد، ارزش گذاری و خرید سنگ لاجورد

کسانی که در خرید و فروش و همچنین در تراش لاجورد نقش دارند، لاجورد را بر سه نوع ارزش گذاری و طبقه‌بندى مى‌کنند: لاجورد نیلى که بهترین نوع رنگ و جنس است؛ لاجورد آسمانى که شامل لاجورد آبى کمرنگ است و لاجورد سبز که گاهى با فیروزه اشتباه گرفته مى‌شود.

بهترین و با کیفیت ترین نمونه های استخراج شده این سنگ قیمتی و زیبا از معادن در شمال‌ شرق افغانستان به خصوص ولایت بدخشان بدست می آید. تراش و سورت بندی (دسته بندی بر اساس کیفیت و سایز) این سنگ در هند، پاکستان و تا حدودی در افغانستان و ایران صورت گرفته به بازار های بعدی می‌گردد.

امروزه لاپیس لازولی (Lapis lazuli) نوع افغان  (Afghan)یا پرشین  (Persian)که دارای رنگ آبی تیره آسمان متمایل به بنفش است (آبی لاجوردی یا آبی کاربنی) و با مقدار کمی ناخالصی از رگه پیریت (Pyrite) همراه باشد بهترین نوع لاجورد طبقه بندی می شود. به طور کلی سنگ لاپیس لازولی هرچه داری رنگ آبی عمیق تر، یک دست و بدون ترک و رگه های سفید کلسیت (Calcite) باشد ارزش بالاتری دارد. خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب تنسوخ نامه ایلخانی، در ذکر صفات لاجورد خوب می نویسد: لاجوردی که در آن نقاط زر بتوان دید و هر چه صاف تر و خوش رنگ تر و در آن نقاط سفید کمتر باشد، بهتر است.

کیفیت سنگ های لاجورد گاهی با استفاده از یک صفت توصیف می شوند که به محلی خاص اشاره دارد ، اما این بدان معنی است که سنگ در واقع از آن منطقه است. به عنوان مثال ، لاجورد شیلی ممکن است در واقع از شیلی نباشد ، اما اصطلاحی است که اغلب برای اشاره به لاجوردی که رنگ آن آبی مایل به سبز است استفاده میشود.

درجه بندی کیفی لاژورد

Persian یا Afghan : نوع افغان یا پرشین که بهترین کیفیت شناخته شده و دارای هاله متوسط تا زیاد و حاوی مقدار کمی پیریت و فاقد کلسیت می باشد و رنگی آبی متمایل به بنفش دارد.

Russian یا Siberian : نوع روسی یا سیبری که کیفیت متوسط دارد و دارای درجات مختلف رنگ آبی با غلظت های مختلف می باشد. حاوی پیریت بوده و ممکن است مقداری کلسیت نیز در آن دیده شود.

Chilean : نوع شیلی که رنگ آبی آن ضعیف و مات است، لکه های سبز رنگ در آن دیده می شود و حاوی کریستال های سفید کلسیت به صورت رگه می باشد.

قیمت سنگ لاجورد در بازار

قیمت لاجورد در ایران به شرایط افغانستان و قیمت دلار وابسته است. گاهی در بازار کم و قیمت آن افزایش پیدا می کند و گاهی فراوان تر می شود و می توان با قیمت های متعادل تری لاجورد را خریداری کرد.

در حال حاضر و زمان نگارش این نوشته قیمت نگین لاجورد مناسب سایز انگشتری با کیفیت متوسط به بالا در بازار بین 70 تا 150 هزار تومان و قیمت نگین سایز درشت تر مناسب برای گردنبند و مدال بین 120 تا 200 هزار تومان می باشد.

همان طور که گفته شد بهترین رنگ سنگ لاجورد اصل آبی مایل به بنفش با هاله متوسط تا تاریک و با غلظت رنگ زیاد است. در نوع مرغوب آن آثار کلسیت قابل مشاهده نبوده و ممکن است حاوی ذرات طلایی رنگ پیریت باشد. لاجوردهای کم ارزش دارای جلای مات بوده و آبی رنگ پریده یا متمایل به سبز هستند و ذرات سفید کلسیت در آن زیاد است.

معادن و منابع سنگ لاپیس لازولی

همانطور که قبلا هم اشاره شد معروف ترین معادن لاجورد دنیا در افغانستان قرار دارند و امروزه در شمال شرق افعانستان ولایت بدخشان ، منطقه سر سنگ و رودخانه کوکچه در منطقه کرانومونجان همچنین کوه های غرب هندوکش نزدیک سرچشمه رودخانه آمودریا جزو بهترین نوع های لاجورد در جهان می باشند که هنوز هم با روشهای سنتی از آنجا استخراج می شود.

در افغانستان شرایط کار در معادن لاجورد سخت و دشوار است، ده‌ها معدنچی بدون خانواده‌های شان در شیفت‌هاى کارى یک هفته‌ای تا ۱۰ روزه در معدن مشغول بکارند. البته فعالیت در معدن، به فصل سال و همچنین بازار خرید و فروش لاجورد بستگی دارد. در معادن لاجورد، هیچ حفاظتى از تونل‌ها به وسیله الوار براى جلوگیرى از ریزش سقف انجام نمى‌شود و همیشه خطر ریزش وجود دارد. لاجورد پس از استخراج به قطعات کوچک تبدیل شده و توسط کارگران از کوره راه‌هاى شیب‌دار به اردوگاه حمل و سپس به مناطق شهری از جمله کابل منتقل می‌شوند.

دره رود کوکچه در محل معدن حدود ۱۸۳ متر عرض دارد و ورودى تونل‌ها از سطح رودخانه حدود ۴۶۰ متر ارتفاع دارند. معادن منطقه شامل مجموعه‌اى از غارها با دیواره‌هاى بلند است که گاهى ارتفاع کف تا سقف این غارها به ۴۵ متر هم مى‌رسد.

روى دیواره غارها دوده ضخیمى پوشیده شده است که نشان‌دهنده استخراج به روش سنتى در سالیان بسیار دور است. معدنچیان در گذشته‌هاى دور با استفاده از آتش، سنگ را مى‌گداختند سپس با آب آن را سرد و خنک مى‌کردند. این عمل باعث ایجاد ترک و درز و شکاف عمیق در سنگ‌ها مى‌شده و سپس با چکش، لاجورد را از داخل سنگ‌ها جدا مى‌کرده‌اند.

امروزه روش‌هاى استخراج متفاوت شده است و کاربرد دینامیت در سال ۱۹۷۹ آغاز شد. در گذشته دینامیت بدون توجه به نکات ایمنى آن و بدون در نظرداشت سالم ماندن و حفظ سنگ لاجورد به صورت گسترده در این معادن به کار مى‌رفت اما در سال‌های اخیر از ابزار های صنعتی برای جدا کردن سنگ‌ها از دل کوه استفاده می‌کنند.

پاکستان در کوههای چاگای در محلی موسوم به بی بی دیک، ۳۵ کیلومتری شمال دال بندیان در نزدیکی مرز افغانستان، دریاچه بایکال در غرب روسیه که لاپیس لازولی در آنجا حاوی مرمر دولومیتزه است، ایتالیا، برزیل، آرژانتین، هند، کوه های آند در شیلی، آمریکا، کانادا و همچنین مناطقی از ایران از دیگر منابع سنگ لاپیس لازولی می باشند.

منابع و معادن لاژورد در کتب کهن ایرانی و اسلامی

در منابع اسلامی از جمله الجماهر فی معرفة الجواهر (قرن چهارم و پنجم)، معدن لاجورد در جبال کران و پنجهیر ذکر شده و نیز آمده است که آن را از بدخشان به خراسان و عراق میبرند و آنچه به سمت مغرب میبرند از معادن لاجورد ارمنیه (ارمنستان) است.

در کتاب الجغرافیه (قرن ششم) به وجود معادن لاجورد در کوه های سبرماق خراسان اشاره شده است.

در تنسوخ نامه ایلخانی (قرن هفتم)، معدن لاجورد را در بدخشان ذکر کرده است.

در عرایس الجواهر و نفایس األطایب (قرن هفتم) چهار نوع لاجورد بر اساس محل استخراج آن آمده است: بدخشی، کرجی، دزماری و کرمانی.

در جواهرنامۀ نظامی (قرن هفتم) آمده است که لاجورد را به زبان رومی، ارمیناقون میخوانند و آن را به ارمنیه نسبت میدهند و میگویند که در کوههای پنجهیر، معادن آن نیز وجود دارد و معادن آن را در کوه های بدخشان نیز می دانند.

یاقوت حموی (قرن هفتم) معادن لاجورد را در بدخشان آورده است.

در کتابهای أزهاراألفکار فی جواهر األحجار و آثارالبالد و اخبارالعباد، معادن لاجورد را در کوه های طخارستان ذکر میکنند که همان معادن بدخشان هستند.

لاجورد سنگ کدام ماه تولد است؟

لاجورد سنگ ماه تولد متولدین پاییز و زمستان است. لاجورد به ترتیب سنگ ماه تولد:

• متولدین آذر ماه برج فلکی مطابق آن برج قوس یا صورت فلکی زودیاک کمان (Sagittarius Zodiac sign)
• متولدین دی ماه برج فلکی مطابق آن برج جدی یا صورت فلکی زودیاک بز (Capricorn Zodiac sign)
• متولدین بهمن ماه برج فلکی مطابق آن برج دلو یا صورت فلکی زودیاک آبریز (Aquarius Zodiac sign)

ماه میلادی مطابق با آن را دسامبر (December) و ژانویه (January) می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد سنگ های ماه تولد و سنگ های توصیه شده برای متولدین هر ماه، نوشته سنگ ماه تولد چیست را در مجله جواهر لوکس مطالعه کنید.

برای مشاهده و خرید محصولات سنگ لاجورد اینجا کلیک کنید.

لاجورد سنگ مرتبط با کدام چاکرا است؟

لاپیس لازولی یا لاجورد سنگ چاکرای پنجم و چاکرای ششم است.

چاکرای پنجم

چاکرا گلو – چاکرا حلق – چاکرا ویشودها – Throat Chakra – Vishuddha Chakra – Vishuddhi Chakra

معروف به چاکرای گلو یا حلق که در آیین هندو به آن ویشودها می گویند. محل این چاکرا گلو یا حلق بوده و وظیفه آن بیان، ابراز و بودن است. چاکرا پنج چاکرای ارتباطات و خلاقیت و مانترای آن من بیان میکنم است. عضو وابسته چاکرای پنجم گردن، گلو، فک و بازوها است و به عصب های بازویی یا گردنی بسیار مرتبط هستند.

با توجه به منطقه چاکرای پنج در پایین مهره گردن و بین گودی گلو و حنجره، عدم تعادل در این چاکرا موجب مشکلات فیزیکی در ناحیه حلق و گلو و تیروئید شده و مشکل در برقراری ارتباط کلامی مثل پرحرفی یا ناتوانی در سخنوری و بیان احساسات را ایجاد می کند. استفاده و همراه داشتن سنگ لاجورد موجب به تعادل رسیدن این چاکرا می شود و تاثیر بسزایی در برطرف شدن مشکلات مربوط به این ناحیه و این چاکرا دارد.

چاکرای ششم

چاکرا ششم – چاکرا آجنا – چاکرای پیشانی – چاکرا چشم سوم Ajna Chakra – Guru Chakra – Third-Eye Chakra

چاکرای ششم معروف به چاکرا چشم سوم در آیین هندو به آجنا به معنی دید درون و برون شناخته می شود. این چاکرا در پیشانی و کمی بالاتر از بین دو چشم قرار داد. این چاکرا طیف رنگی آبی نیلی متمایل به بنفش را در بر می گیرد که باعث باز شدن چشم سوم و دید بیرونی و درونی می شود. غدد مرتبط با این چاکرا هیپوفیز صنوبری و عضو وابسته به آن صورت، چشم، گوش و بینی می باشد. چاکرای ششم چاکرای شهود و روشن بینی و مانترای آن من میبینم است.

تاثیرات این چاکرا با درونی ترین قسمت وجودی انسان ( ناخودآگاه ) یا روح و معنویت در ارتباط است. این مکانی است که محرک ما و میزانی از آگاهی که فعالیتها و در واقع زندگی ما را هدایت می‌کند در آن قرار دارد.

عدم تعادل در چاکرای ششم باعث فراموشی و حواس پرتی، دور شدن از منطق و عمل بدون تفکر، گیجی و سردر و همینطور مشکلات بینایی می شود. استفاده و همراه داشتن سنگ لاجورد موجب به تعادل رسیدن این چاکرا می شود و تاثیر بسزایی در برطرف شدن مشکلات مربوط به این ناحیه و این چاکرا دارد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد حوزه های انرژی و چاکرا ها در بدن و اثر گذاری استفاده از سنگ لاجورد بر روی چاکرا ها نوشته چاکرا چیست؟ را در مجله جواهر لوکس مطالعه کنید.

خواص و فواید لاجورد استفاده از لاپیس لازولی در سنگ درمانی

لاجورد به عنوان سنگ محافظ در برابر حملات عصبی و روانی شناخته می شود، استفاده از لاپیس لازولی استرس را کم و آرامش به همراه می آورد. استفاده از سنگ لاجورد باعث ایجاد نگاه به درون و خودشناسی می شود، خود آگاهی را تشویق و حقیقت درونی را آشکار می کند. باعث تقویت صداقت، دلسوزی و اخلاق مداری در افراد می شود. موجب افزایش خلاقیت و نوآوری در افراد می شود. همراه داشتن این سنگ باعث افزایش اعتماد بنفس و ایجاد حس پذیرش خود می شود و به بیان احساسات و عواطف کمک می کند.

در سنگ درمانی لاجورد آمده سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند ، به تصفیه خون کمک می کند ، به برقراری تعادل فشار خون کمک می کند ، تسکین دهنده است و التهابات را کاهش می دهد. بی خوابی و سرگیجه را کاهش می دهد و بر افسردگی غلبه می کند. لاجورد برای سیستم تنفسی و عصبی و گلو ، تارهای صوتی و تیروئید مفید است ، اندام ها ، مغز استخوان و تیموس را تمیز می کند.

خواص و فواید همراه داشتن و استفاده از سنگ لاجورد (Lapis Lazuli)

• ایجاد تعادل و تنظیم چاکرای پنجم و ششم
• سنگ ماه تولد اردیبهشت ، آذر ، دی ، بهمن
• سنگی بسیار آرام بخش و جلوگیری کننده از حملات عصبی و روانی
• الهام بخش و کمک به افزایش خلاقیت و نوآوری
• افزایش اعتماد به نفس
• کمک به درک احساسات و عواطف دیگران
• تقویت سیستم ایمنی بدن
• تصفیه و تنظیم فشار خون
• تسکین دهنده و کاهنده التهابات
• غلبه بر بی خوابی و سرگیجه و افسردگی
• بهبود سیستم تنفسی و عصبی و گلو
• تنظیم تیروئید
• به منظور ارتقا خود آگاهی، بینش و عقل به کار می رود
• به عنوان سپر در برابر حملات روانی
• بالابردن درک و روشنی و شهود
• اکسیری قدرتمند برای بدن اتری و معنوی
• پزشکان مصر باستان ، سومر و بابل لاجورد را برای مقاصد دارویی بسیاری، از جمله آب مروارید چشم استفاده می کردند
• نماد شفا، شادی، عشق، وفاداری، قدرت های روانی، حمایت، شجاعت
• باعث افزایش اراده می‌شود
• در ایران باستان ، لاجورد سنگی برای نزدیکی با خدایان بود که صاحب آنرا دارای قدرت جادویی از خدایان و الوهیت می کرد
• برای بهبود علائم بی‌خوابی مفید است
• اثری ضد عفونی کننده و باکتری‌کش دارد

استفاده از لاجورد در طب سنتی و درمانگری کهن

در پزشکی کهن ایرانی سنگ لاجورد در دو شاخه بررسی و استفاده می‌شد:

• مصارف پزشکی و داروسازی
• دسته بندی سنگ‌ها در کیمیاگری و جواهرشناسی (علم جواهر شناسی و جواهر تراشی در منابع کهن ایرانی بسیار دقیق‌تر از رساله‌های غربی هم‌عصر خود بود.)

کاربردهای پزشکی سنگ لاجورد:

در تنسوخنامە ایلخانی آمده است:
هیچ دارویی بهتر از لاجورد شسته در درمان اسهال و سودا نیست، برای اصحاب مالیخولیا و کسانی که خواب ندارند، مفید است و به همین دلیل، اگر آن را بر پلک چشم بکشند، مژه میروید و در مورد کیفیت لاجورد مینویسد:
لاجوردیکه در آن بتوان نقاط زر دید و هرچه صاف‌تر و خوش رنگ‌تر و در آن نقاط سفید کمتر باشد، بهتر است.

در کتاب قانون بو علی سینا در مورد خواص دارویی و درمانی سنگ لاجورد آمده است:
قوتش همان قوت صمغ گیاه بدران و کمی ضعیف‌تر از آن است. به لحاظ مزاجی در دوم گرم و در سوم خشک است. خاصیت گزنده، گنداننده و زداینده همراه با تندی دارد، می‌سوزاند و زخم میکند. زگیل را برمی‌کند، رویش موی مژه را به بهترین حالت درآورده و آن را زیاد میکند. بعضی میگویند که دلیل آن، از بین بردن خلط‌های بد ضد رویش مژه است و موهای مژه میتوانند بی هیچ مانعی برویند. این سنگ برای درمان نفس بریدگی ناشی از خستگی به کار میرود. مواد سودایی و هر آنچه را که با خون آمیخته و غلیظ است، دفع میکند.

در کتاب مخزن الادویه محمد حسین عقیلی علوی خراسانی، پزشک نامدار سده دوازدهم هجری دربارە سنگ لاجورد چنین آمده است:
طبیعت آن در اول گرم و در دوم خشک است. آن را جالی و صاف کنندە اخلاط از کدورات و مسهل سودا و اخلاط غلیظ مخلوط به خون و با خاصیت دفع سودای حوالی قلب و امراض سوداوی و غم و اندوه و ترس و بخارات غلیظه و مفرح و مقوی قلب و با اندک قوت قابضه و در سایر خواص شبیه به سنگ ارمنی و لزاق الذهب ولی از آن دو ضعیف‌تر و با قدرت سوزاننده و تند و تیز و زخمکننده آورده است.

آشامیدن آن را برای مالیخولیا و وسواس و کشیدن آن را بر چشم به منظور رفع چشم درد، ریزش اشک، ورم پلک و سفیدی چشم و زخم و جلوگیری از ریزش مژه مناسب می‌داند و آن را به عنوان بیشترین جز دارویی موجود در بیماری‌های چشمی معرفی میکند و برای تقویت پلک چشم و رویش مژه و ازدیاد آن‌ها مناسب میداند.

در کتب پزشکی کهن ایرانی دستورهایی نیز برای ترکیب، تهیه و کاربرد داروهای مختلفی از این سنگ وجود دارد. از زمان هونیان ابن اسحاق (809-877) تا اواخر قرن 13 پزشکانی از جمله الکوهین، العطار و منهاج الدکان، دستوراتی برای تهیە داروهای پزشکی از این سنگ داشتند.

مصری‌ها و اهالی بین‌النهرین نیز از این سنگ به عنوان دارو استفاده می‌کردند، از جمله پمادهای چشمی آمده در پاپیروس ایبری (حدود 1550 قبل از میلاد) و کتابخانه آشوربانیپال (قرن هفتم قبل از میلاد) و دستور شستشوی چشم در کتب طبی امپراطوری روم شرقی.

با توجه به این که لازوریت و آزوریت دو ساختار و خواص کاملا متفاوت دارند و فقط به لحاظ ظاهری شبیه به یکدیگر هستند، و نیز با توجه به این که بسیاری از دانشمندان و پزشکان دوران کهن این دو سنگ را با یکدیگر اشتباه میگرفتند، می‌توان به بی‌اثر بودن یا اثر سو برخی از داروهای ساخته شده از آزوریت (سنگ ارمنی) پی برد. در حالیکه امروزه با استفاده از روش‌های نوین شناسایی سنگ‌ها، می‌توان آن‌ها را به خوبی از یکدیگر متمایز ساخت.

در کتاب ذخیرە خوارزمشاهی بین این دو سنگ تمایز قائل شده است و نیز در یک کتاب فرهنگ پزشکی در اواخر قرن 13 (سایمون جانوانسیس)، به دو نوع لاجورد اشاره شده است: لاجوردیکه از مرمر سفید و پیریت گرفته میشود و ارزش پزشکی دارد و دیگری‌که آزوریت یا همان سنگ ارمنی است و برای مصارف پزشکی مناسب نیست و برای تمایز بین آن دو از پیشوندهای لاتین سیترا و اولترا استفاده کرده است.

نحوه شارژ و پاکسازی لاجورد

برای شارژ و پاکسازی لاجورد روش های مختلفی توصیه شده، می توانید لاپیس را کنار کریستال هایی مثل آمیتیست یا کوارتز قرار دهید و از عود گیاه مریم گلی یا سیج (Sage) استفاده کنید.

بومیان آمریکا بر این باورند که شما می توانید سنگ ها و کریستال های خود را به سادگی با گرفتن در کف دو دست و مدیتیشن شارژ و افکار، احساسات و انرژی های مثبت را به سنگ خود منتقل کنید.

ماهی یک یا دو بار ، لاجورد را در طول شب در یک کاسه سنگ نمک هماتیت یا نمک دریا طبیعی ریخته و در زیر نور ماه کامل قرار دهید تا شارژ شود.

به دلیل اینکه لاجورد خصوصا انواع دارای کلسیت بالا می تواند به آب حساس باشد استفاده از پاکسازی با آب جاری و قرار دادن در آب توصیه نمی شود.

روش نگهداری و تمیز کردن لاپیس لازولی

در نگهداری و تمیز کردن لاجورد باید دقت دو چندان داشته باشیم، قبلا هم گفتیم لاجورد هم مانند فیروزه سنگی حساس است و از طرفی سختی آن هم نسبت به سنگ های مثل عقیق یا کریستال پایین تر است پس در حالت هایی که به صورت نگین انگشتر استفاده شده باشد مستعد خش افتادن و از دست دادن جلا در برابر ضربه و سایدگی می باشد، همینطور تراکم عقیق را ندارد و به دلیل متخلخل بودن نوع سنگ در برابر نفوذ آب و انواع مواد شوینده و شیمیایی و همینطور روغن ها مقاومت کمتری دارد و آسیب پذیر است.

برای تمیز کردن لاجورد از یک دستمال نرم و لطیف استفاده کنید و به آرامی روی سنگ بکشید در صورت نیاز می توانید از آب استفاده کنید ولی همانطور که اشاره شد لاجورد مقاوم نشده بسته به میزان کلسیت موجود می تواند به آب حساس باشد پس در صورت نیاز به شستشو بلافاصله سنگ خود را به خوبی و به طور کامل خشک کنید.

برای مشاهده و خرید محصولات ساخته شده از سنگ اصل لاجورد اینجا کلیک کنید.

رنگدانه آبی لاجوردی اولترامارین پیگمنت (Ultramarine Pigments)

اولترامارین رنگدانه ای به رنگ آبی تیره است که با خردکردن و ساییدن سنگ لاجورد، رنگدانە (آبی اولترامارین) حاصل از لازوریت آبی رنگ به دست می آید. این نام از کلمه ultramarinus در لاتین به معنای “آن سوی دریا” گرفته شده است ، زیرا این رنگدانه توسط تاجران راه ابریشم در طول قرون 14 و 15 از معادن افغانستان وارد اروپا شده است.

از رنگ دانه آبی لاجورد یا همان اولترامارین (Ultramarine Pigments) برای بدست آوردن آبی ژرف و بی نظیر استفاده شده، در طول تاریخ استفاده های فراوانی برای ساخت ابزارآلات یا آثار هنری از جمله ساخت لوازم تزیینی، آثار نقاشی، کاشی گری، رنگ آمیزی سفال و میناکاری و هنر کاربرد داشته چنانکه در ادبیات فارسی نیز میتوان مشاهده کرده که بسیار به آن اشاره شده است.

در بیشتر اشعار، رنگ آبی آسمان، به لاجورد تشبیه شده است. تشبیه و کنایه های مربوط به لاجورد در فرهنگ دهخدا عبارتند از: چادر لاجوردی (کنایه از شب)، چرخ لاجوردی، طاق لاجوردی، قدح لاجوردی، گنبد لاجوردی، سقف لاجوردی (کنایه از آسمان)، لاجوردی نقاب (کنایه از جامۀ ماتم، سوگواری)، لاجوردی بساط (کنایه از فرش نیلی رنگ، آسمان فلک)، غمزۀ لاجوردی )کنایه از ناز و غمزه) و لاجورد خم (کنایه از خم نیلی، آسمان) است.

ساخت رنگ و رنگ دانه آبی لاجوردی از سنگ لاپیس لازولی

در اروپا از این سنگ رنگدانە آبی لاجوردی (آبی نیلی) را تهیه کردند و در نقاشی با آبرنگ و رنگ روغن و آثار هنری کاربرد زیادی داشت. مغولان، تیموریان و نقاشان مینیاتور ایرانی نیز از این رنگدانه برای نگارگری و بیشتر برای نشان دادن رنگ آسمان و عموماً شب، استفاده میکردند.

Ultramarine بهترین و گرانترین رنگ آبی است که توسط نقاشان دوره رنسانس استفاده شده است. این رنگ اغلب برای لباس های مریم مقدس استفاده می شد، و نمادی از مقدس بودن و فروتنی است. این ماده تا زمان اختراع اولترامارین مصنوعی در سال 1826 یک رنگدانه بسیار گران قیمت باقی ماند.

در جواهرنامۀ نظامی آمده است که اگر لاجورد را به صورت خمیر درآورند، رنگ خوبی ایجاد میشود که آن را بر کاغذ و دیوار به کار میبرند. آن را با الماس سوراخ میکنند و با چرخ جال میدهند.

در نفایس الفنون فی العرایس العیون آمده است که از لاجورد برای ساخت انگشتر و انواع ظروف سفالی استفاده میشود که منظور از آن، دادن رنگ و لعاب به سفال است.

 نحوۀ استفاده از آن در عرایس الجواهر و نفایس األطایب به این صورت آمده است که مقادیر مشخصی از شکرسنگ یا همان صااشکنه را با شخار (قلیا) و سلیمانی (سنگ لاجورد) بر روی صالیه (سنگ داروسایی) به صورت پودر و نرم شده درآورده و آن ها را در ظروف سفالینی که در آن بطانه (آهک لون) افزوده اند، ریخته و در کورە کاشی گری میپزند، سپس آن را بیرون آورده و با سنا مطحون کرده (با چوب آسیاب کنند) و رنگ بسیار خوبی میسازند. دست کم از قرن یازدهم، در دستنوشته های مسلمانان نسخه هایی برای تولید جوهر با رنگ آبی ثبت شده است.

با این وجود این ماده خیلی قبل تر و خیلی بعدتر از قرن 11 در هنر پختن سفال در کوره و در صنایع دستی از جمله شیشه گری، سرامیک، موزائیک استفاده میشد. این سنگ به علت داشتن عامل رنگی و نیز به دلیل نیمه قیمتی بودن، در هنرهای مختلف میتواند به صورت یک حد واسط عمل کند.

وجود اشیای شیشه ای اسلامی در موزە بریتانیا (متعلق به قرن 13-14 م.) و میناکاری ظروف احتمالا به دلیل در هم آمیختن پودر آبی لاجورد با پودر شیشه بوده و این میناکاری حاصل ترکیب لازوریت با اکسید قلع است. سنگ لاجورد یکی از قدیمی ترین سنگ های قیمتی محسوب میشود و از آن اشیا مختلفی از جمله مهره، مجسمه، زیورآلات با قدمتی حدود 7000 سال تهیه می شد.

جابر بن حیان و محمد بن زکریای رازی، سنگ ها را با مهارت دسته بندی کردند و در آن به سنگ لاجورد جایگاه دقیق و مشخصی دادند.

پیگمنت اولترامارین صنعتی

بیش از یک قرن است که پیگمنت اولترامارین بطور سنتزی تولید می شود. مواد مورد استفاده از تولید اولترامارین ها، خاک رس چینی (یک آلومینوسیلیکات آبدار)، کربنات سدیم، سیلیکا، گوگرد و ماده کاهنده کربنی مانند زغال کک سیاه می باشند. جهت تولید پیگمنت های آبی، مخلوطی از عناصر تا دمای 50-100 درجه طی 50-100 ساعت گرم می شود و مخلوط واکنش در فضایی اکسید کننده، طی چند روز سرد می شود.

آبی الترامارین ( آبی ماورا دریا ) نامی است که هنرمندان اروپایی در قرون وسطی به این پیگمنت که از لاجورد (Lapis Lazuli) به دست می آمد، داده اند. لاجورد سنگ قیمتی است که در افغانستان یافت می شود. الترامارین بهترین رنگ آبی در آن زمان بود، اما سرانجام نایاب و بسیار قیمتی شد.

آغاز توسعه رنگ الترامارین مصنوعی از زمان گوته (هنرمند، فیلسوف، سیاستمدار آلمانی) شناخته شده بود. در حدود سال 1787، او رسوبات آبی را بر روی دیواره های کوره های آهک نزدیک پالرمو در سیسیل مشاهده کرد. وی از کاربرد این رسوبات شیشه ای به عنوان جایگزینی برای لاجورد در کاربردهای تزئینی آگاه بود. با این حال او به این موضوع که آیا این رسوبات برای ساخت رنگدانه مناسب هستند اشاره ای نکرد.

در سال 1814 ، Tassaert نقاش شاهد تشکیل خود به خودی یک ترکیب آبی ، بسیار شبیه به آبی اولترامارین (Blue Ultramarine) ، در یک کوره آهک در سنت گوبین بود، این کشف و مشاهده او باعث شد در سال 1824جایزه ای برای تولید مصنوعی رنگ گران بهای آبی لاجوردی را از سازمان توسعه صنعت ملی فرانسه را دریافت کند.

در 1828، J.B. Guimet در فرانسه و C. Gmelin در آلمان مستقلا ً فرایندهای مشابهی را برای ساخت مصنوعی آن به دست آوردند. به زودی مقدار نسبتا زیادی از آن تهیه شد و در نتیجه قیمت ها شدیدا کاهش یافت و الترامارین به عنوان یک رنگ برای اهداف عمومی انتخاب شد.

فرایند ساخت مصنوعی رنگ آبی اولترامارین توسط Jean Baptiste Guimet (1826) در فرانسه و Christian Gmelin (1828) استاد وقت شیمی در توبینگن آلمان ابداع شد. در حالی که گیمت روند کار خود را مخفی نگه می داشت، گملین مقاله خود را منتشر کرد و بدین ترتیب مبتکر صنعت “اولترامارین مصنوعی” شد.

اولترامارین آزمایشگاهی یا سنتتیک در رنگ های آبی، بنفش، صورتی و سبز تولید می شود. امروزه پیگمنت آبی الترامارین بر حسب نوع کیفیت و کاربرد مدنظر در گریدهای مختلفی در سراسر دنیا تولید می‌شوند. این گریدها بیشتر از نظر خلوص و شید رنگی با هم متفاوت هستند که هر کدام را برای یک کاربرد مناسب می‌سازد.

از پیگمنت اولترامارین (Ultramarine Pigments) در صنایع مختلف مانند لاستیک و پلاستیک، نساجی، ساخت جوهر، بتن و سیمان، کاغذ و صنعت چاپ، ساخت شوینده ها و مواد آرایشی و بهداشتی، ساخت مداد رنگی، مداد شمعی، اسباب بازی و… استفاده می شود.

برای مشاهده و خرید محصولات ساخته شده از سنگ اصل لاجورد اینجا کلیک کنید.

استفاده از لاجورد در هنر و نقاشی

همانطور که قبلا هم اشاره شد پودر لاجورد یکی از اولین منابع تولید رنگ آبی برای انسان بوده و کاربرد وسیعی در نقاشی و خلق آثار هنری توسط انسان داشته، از نقاشی های باستانی روی دیواره غارها در افغانستان تا شاهکار های هنری نقاشان برجسته و به نام امروزی در ایتالیا و فرانسه.

روش PIXE ،پیکسی (طیف سنجی نشر پرتو ایکس القایی پروتون) به عنوان یک روش غیرتخریبی در بررسی آثار هنری استفاده میشود. از این روش برای تحقیق در مورد سه اثر نگارگری متعلق به کتاب یوسف و زلیخا منسوب به دورە صفوی (قرن دهم هجری) در موسسە مطالعات تاریخ معاصر ایران استفاده شد و نتایج حاصل، دال بر استفاده از رنگدانە لاجورد به عنوان رنگ آبی در این تصاویر بودند. با این روش مشخص شد که لاجورد یکی از رنگدانه های آبی به کار رفته در نگارگری ایرانی در سده های میانی و نقاشی های جهان اسلام بوده.

همچنین براساس تحقیقات ذکر شده توسط الکساندروف، ری، اشمیت و بونکر در بخش شرایط و مناطق تشکیل سنگ لاجورد براساس نظریات ژئوشیمی و شیمی و کانی شناسی و نیز مقایسە نتایج حاصل از بررسی رنگدانه های لاپیس لازولی (Lapis Lazuli) در سه اثر نقاشی انتخابی (نقاشی روی دیوارە غاری در افغانستان، نقاشی دیواری در ترکیه و یک نقاشی ایتالیایی، از قرون 14 تا 16) با رنگدانه های سنگ لاجورد در مناطق افغانستان، شیلی و سیبری مشخص شد که در نقاشی ایتالیایی و نقاشی دیواری غار های افغانستان از لاجورد متعلق به افغانستان استفاده شده بود، در حالیکه خاستگاه رنگ دانه آبی بکار رفته در نقاشی دیواری ترکیه به احتمال زیاد متعلق به سیبری بوده است.

با استفاده از روش های علمی پردازش و تجزیه و تحلیل ذرات مثل پراش پرتو ایکس (XRD) به صورت (SR-XDR)، طیف سنجی مادون قرمز (FTIR) به صورت (FTIR-μSR) و نیز ترکیب روش های میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) با طیف سنجی پراش انرژی (EDS) به صورت (SEM-EDS) می توان به ساختار و منشا رنگ ها و ماهیت رنگ مثل: نوع رنگدانه، چسب، ناخالصی، سن، روش ترکیب و درصد رنگدانه و ترکیب های حاصل از انواع واکنش ها پی برد.

با استفاده از این روش ها برای تعیین نوع رنگ های آبی به کار رفته در نقاشی کلیسایی قرون وسطی )قرن 15) مشخص شد که سنگ لاجورد به دلیل هزینە بالا، فقط برای آثار هنری با ارزش استفاده می شد. برای مثال، میتوان احتمال داد که خاستگاه لاجورد به کار رفته در اثر هنری ترسیم شده توسط یان ون ایک، نقاش بلژیکی قرن 15 (of Adoration Lamb Mystic the) همانی باشد که توسط میکل آنژ استفاده میشد و یا این که در لایه های رنگ آبی به کار رفته، پایینترین لایه با ضخامت زیاد از جنس آزوریت (سنگ ارمنی) و آخرین لایه با ضخامت کم از جنس لاجورد است. بنابراین با استفاده از چنین روش هایی سبک کار هنرمندان نیز مشخص می شود.

منابع:

• wikipedia.org
• geology.com
• gemsociety.org
• gia.edu

این نوشته همواره در حال تکامل پیدا کردن هست و امیدورایم با همراهی و نظرات شما عزیزان روز به روز کامل تر و جامع تر بشه پس لطفا اطلاعات و تجربه هاتون رو در این زمینه با ما و دیگران خوانندگان به اشتراک بگذارید. ❤️